مثل داعشی ها نباش!

اینشتین مشهور ترین دانشمند تمام دوران هاست، نماد علم است و چهره اش پیچیدگی، نبوغ و راز را تداعی می‌کند. اینشتین خیلی چیزهای سخت و مهمی گفته است، علم و فناوری هم بسیار به او مدیون است. اما اگر بخواهیم از نسبت علم و درستی بنویسم، احتمالا خطای همین اقای اینشتین بهترین نمونه خواهد بود. علم خوب است و کار میکند، قبول، اما آیا علم درست است؟!  هرچیز علمی درست است؟!  خطا در علم راه ندارد؟!  و جواب این سوال خیلی مهم است. چون اگر دامان علم منزه نباشد از کجا بدانیم که علم کی درست میگوید و کی غلط؟!  این طوری ست که اینشتین خیلی به کار من می آید. اینشتین بعد از موفقیت نظریه نسبیت خاص، طرحی عظیم با عنوان نسبیت عام در انداخته بود. نظریه ای که دنیا را با تمام بزرگی اش، یک جا توضیح میداد. دیگر صحبت از افتادن این چیز و آن چیز نبود، نسبیت عام تمام دنیا را برای ما تصویر میکرد. اینشتین در معادله ای که گرانش را صورت بندی میکرد، ثابت کیهان شناسی را به کار برده بود که با تصویری ایستا از جهان هم خوانی داشت،بعدها مشاهدات ادوین هابل نشان داد انگار جهان در حال انبساط است. یعنی همه چیزها دارند باز و دور میشوند. یعنی برخلاف تصورات اینشتین جهان ایستا نبود و داشت بزرگ و بزرگتر میشد، اما خطای بزرگ اینشتین نبود، اینشتین وقتی کار را بدتر کرد که برای در آمدن نظریه اش با مشاهدات جدید، آن ثابت کیهان شناختی را از معادله ی میدان نسبیت عام حذف کرد. اما درست بعد از مرگ اینشتین مشاهدات دقیق تر آشکار کرد که جهان نه با سرعتی ثابت بلکه با حرکتی شتاب دار در حال انبساط است و فیزیک دانان دوباره ثابت کیهان شناختی را به معادلات بازگرداندند. هرچیزی را که خواستم بگویم در این مثال تاریخی هست. اینشتین در هر مرحله بر این باور بود که کار درست را میکند. چه وقتی ثابت کیهان شناختی را معرفی کرد و چه زمانی که آن را از معادلاتش کنار گذاشت. اما ما میدانیم در هر دو حال بر اشتباه بود. اگر اینشتین با آن بزرگی و نبوغ اش نمیدانست که چه وقت درست میگوید، بقیه از کجا می توانند درستی حرف هایشان را ضامن باشند؟!  خیلی عجیب است که بزرگترین دانشمندان هم ابزاری برای تضمین درستی علم ندارند، آن وقت ما خیال میکنیم علمی یعنی درست!!  

+ این مطلب ترجمه ی مقاله ای از سایت گاردینه که در شماره 645 مجله دانشمند به چاپ رسیده. شامل سه بخشه که من فقط بخش اولشو برای شما نوشتم. اگر مایل باشید و وقت اجازه بده حتما قسمت های بعدی رو مینویسم.